7 Mayıs 1931’de New York, eşi / görülmemiş bir olayla karşılaştı. Haftalarca süren araştırmalardan sonra, hayatı boyunca tütün ve içki kullanmamış olan Crowley ismindeki haydut sevgilisinin evinde abluka altına alınmıştı.
150 polis ve dedektif haydudu ele geçirmeye çalışıyordu. Çatı katında bulunan dairenin tavanında delikler açılmış ve haydudun teslim olması için deliklerden içeriye göz yaşartıcı bombalar atılmış, etraftaki binalara makinalı tüfekler yerleştirilmişti. Haydut Crowley polise ateş ediyor ve on bin kişi bu olayı merakla izliyordu. Çünkü New York’ta böyle olayı görmek çok zordu.
Crowley öldürüldükten sonra, Polis komiseri Molroney, onun Newyork tarihinde eşi görülmemiş çok tehlikeli bir haydut olduğunu söylemiş ve onun bir hiç için adam öldürmekten çekinmeyeceğini ifade etmişti.
Ama Crowley böyle düşünmüyordu. Crowley çatışma esnasında bir mektup yazmış ve yaralarından kanlar fışkırırken şu sözleri karalamıştı: “Sinemde yorgun, fakat merhametli, kimseye karşı kötülük düşünmeyen bir kalp taşıyorum.”
Aynı kişi, çok kısa bir süre önce Long İsland yolu üzerinde seyyar bir lokanta işletiyordu. Bir gün polis memuru ruhsat göstermesini istemiş, Crowley bir tek kelime bile cevap vermeden tabancasını çekerek kurşunlarını polis memurunun üzerine yağdırmış ve polisi öldürmüştü. Polis yerde can çekişirken mermisi biten Crowley polis memurunun tabancasıyla polisin kafasına bir kurşun daha sıkmıştı. “Sinemde yorgun ve hiç kimseye karşı kötülük düşünmeyen bir kalp taşıyorum” diyen cani işte böyle birisiydi. Çünkü Crowley olanlardan, kendini suçlu bulmuyordu.
Acaba bütün katiller böyle mi düşünüyor? Böyle düşünüyorsanız bir de şunu dinleyin:
“Ömrümün en güzel senelerini halkın eğlenerek iyi vakit geçirmesi için çalıştım. Gördüğüm karşılık, hakaret ve nefret oldu.”
Bu sözleri Amerika’nın bir numaralı halk düşmanı Al Capon söylüyor ve kendini suçlu görmüyor.
Sing Sing hapishanesinin yöneticisi Lawes ile bu konuyu görüşürken Lawes şöyle diyordu: “Sing Sing’deki katiller içinde kendisini kötü insan sayan çok azdır. Hepsi de kendilerinin haksızlığa uğradıklarını iddia ederler. Hepsi de hareketlerini uzun uzadıya düşünürler ve bir kasayı niçin kırdıklarını, adam öldürmek için tabancaya niçin davrandıklarını çeşitli sebeplere bağlarlar ve bu hareketlerinin doğru olduğuna inanırlar ve hapishaneye niçin atıldıklarına bir mana veremezler.
Al Capon ve Crowley gibi katiller kendilerini suçlu kabul etmediklerine göre benimle ve sizinle karşılaşan insanlar acaba nasıl bir tutum içinde olabilirler. İnsanlar ne kadar yanlış hareket etseler de kendilerinin eleştirilmesine dayanamazlar.
Eleştiri insanı savunma durumuna geçirir, insanlar, kendilerini haklı göstermeye sevk ettiği için zararlıdır. Çünkü insanın gururunu zedeler.
Alman ordusunda bir askerin olaydan hemen sonra şikâyette bulunması yasaktır. Böyle bir durumla karşılaşan asker önce öfkesinin geçmesini bekleyecek, daha sonra şikâyette bulunacaktır.
Olaydan hemen sonra şikâyette bulunan bir asker cezalandırılır. Sivil hayatta da böyle bir kanuna ihtiyacımız var galiba.
Tarihte buna binlerce örnek bulabilirsiniz. Mesela Theodor Roosevelt ile Taft arasında çıkan kavgayı göz önüne getirelim. Bu kavga yüzünden Amerika’nın Cumhuriyet partisi parçalandı, Wilson Cumhurbaşkanlığına seçildi, böylece I. Dünya Savaşı değişik bir görünüm aldı, belki de tarihin akışı değişti.
Olayı kısaca anlatalım:
Theodor Roosevelt 1908’de Beyaz Saray’dan çıkarken yerine Taft’ın geçmesini sağlamış ve Afrika’da Arslan avına gitmişti, Roosevelt geri döndüğünde Taft’ı muhafazakârlığı yüzünden şiddetle eleştirdi. Cumhurbaşkanlığına üçüncü kez gelmek isteyerek Bull Moose partisini kurdu. Neticede Taft ile Cumhuriyet partisi ancak Vermont ve Utah ülkelerinde oy alabildi ve parti tarihinde eşi görülmemiş bir mağlûbiyete uğradı.
Theodor Roosevelt, Taft’ı eleştiriyordu, fakat Taft kendini buna layık görüyordu muydu? Bilakis Taft gözlerinden yaşlar akarak “Başka türlü hareket edemezdim” demişti. O halde kim haksızdı, Taft mı? Roosevelt mi? Ben de bilmiyorum. Bilmek de istemiyorum. Anlatmak istediğim nokta, Roosevelt tarafından yapılan eleştirilerin Taft’ı ikna etmediğidir. Bu tenkitler Taft’ın kendisini müdafaa etmesine ve en sonunda Taft’ın “Başka türlü hareket etmeme imkân yoktu” demesine sebep olmuştu.
Veya Teapot Dome adıyla şöhret kazanan petrol skandalını düşününüz. Yıllarca süren dedikodulara sebebiyet veren bu rezalet, bütün Amerika’yı sarmış ve Amerika hiçbir zaman buna benzer bir olayla karşılaşmamıştı.
Olay şöyleydi: Cumhurbaşkanı Harding’in kabinesinde içişleri bakanı olan Albert Fail, Amerika donanmasına lazım olan petrolleri satın alarak depolamak görevini üzerine almıştı. Acaba rekabetten faydalanmak mı istedi? Hayır, Fail, bu işi arkadaşı Edward Doheney’e verdi, o da Misler Fall’e (100.000) dolarlık bir istikraz temin etti. Bunun üzerine Fail, Elk Hill depoları civarındaki kuyuları vasıtasıyla bu depolarda bulunan petrolleri taşıyan rakiplerini dağıtmak için Amerika bahriyelilerine emir verdi. Silah kuvvetiyle dağıtılan rakipler mahkemeye müracaat ettiler, yüz milyon dolarlık skandalı ortaya çıkardılar. Bu yüzden Harding’in idaresi lekelenmiş, herkes ayağa kalkmıştı. Cumhuriyet partisi temelinden sarsılmış Albert Fail da hapishaneyi boylamıştı.
Fail çok çirkin şeylerle itham olunuyordu. Hiçbir devlet adamı böyle bir akıbete uğramamıştı. Yıllar sonra Mister Hoover, Harding’in bir dostunun ihaneti yüzünden çektiği ıstıraptan dolayı öldüğüne işaret etmişti. Fail’in karısı bu sözleri öğrenince yerinden kalkarak “Hardinge ihanet mi etmiş. Yalan! Kocam, hiç kimseye ihanet etmedi. Kocam bir kasa dolusu altına bile dönüp bakmazdı. Asıl ihanete uğrayan koçasıdır.” diye haykırmıştı.
İşte insan böyledir. Kendisinden başka herkesi tenkit etmek insanın yapısında vardır. O halde bir başkasını eleştirmeden önce bu örnekleri göz önünde bulundurmamız gerekir. Bütün eleştirilerin yuvalarından uçan güvercinler gibi yuvalarına geri döneceklerini hatırlayalım. Eleştirilerimizle zor duruma düşürdüğümüz kimselerin kendilerini haklı göstermek için bizi eleştireceklerini veya Taft gibi “Başka türlü hareket edemezdim.” diyeceklerini unutmamalıyız.
Abraham Lincoln, 1865 yılında Booth tarafından Ford tiyatrosunda vurulduktan sonra mütevazi bir eve yatırılmıştı. Yatak kısa olduğu için bacakları aşağıya sarkıyordu.
Lincoln son nefesini verirken Genelkurmay başkanı Staton “Dünyanın gördüğü en mükemmel şef burada yatıyor” demişti.
Lincoln ‘un insanları yönetme konusundaki başarısının sırrı neydi?
On sene Lincoln ‘un hayatıyla ilgilendim, üç senemi “Tanınmayan Lincoln” adlı eserimi yazmaya harcadım. Bu sayede bu şahsiyeti derinden derine inceleme imkânı buldum, her şeyden önce onun insanlarla nasıl iletişim kurduğuna dikkat ettim.
Acaba o da insanları eleştiriyor muydu? Evet, Lincoln gençliğinde yalnız eleştiri ile uğraşmış, başkalarını hicveden şiirler, yazılar yazmış ve bu nedenle çok kişiyi incitmişti.
Hatta Lincoln avukatlığa başladıktan sonra da gazetelere yazdığı mektuplarla onları eleştiriyordu. Lincoln, 1842 yılında, James Sheilds adındaki gururlu bir İrlandalıya karşı da aynı şekilde hareket etmiş ve Springfield gazetesine gönderdiği imzasız bir mektupla alay etmişti. Bütün şehir halkı bu adama gülüyor, gururlu ve hassas biri olan Sheilds, mektubun kim tarafından yazıldığını anlamış ve Lincoln’a meydan okumuş ve onu düelloya davet etmişti. Lincoln, daveti kabul etmek istemedi. Çünkü hayatı boyunca düellonun karşısında olmuştu. Ama şerefini kurtarmak için düelloyu kabul etmek zorunda kaldı. Ve düello gününe kadar kılıç kullanmayın öğrenmek zorunda kaldı. Ölümle sonuçlanacak olan bu kavga şahitlerin araya girmesiyle önlendi.
Olay, Lincoln ‘un hayatında karşılaştığı olayların en kötüsüydü. Kendisi bu sayede çok büyük bir ders almıştı. Lincoln hayatı boyunca bir daha hiç kimse hakkında hakaret içeren yazı yazmadı.
İç savaş sıralarında Lincoln ordunun başına generaller atıyordu ve bunların büyük bir çoğunluğu hata yapıyordu. Lincoln hayal kırıklığına uğruyordu. Herkes generalleri eleştirirken kimseye karşı kötülük etmeyi düşünmeyen, herkese iyi davranan Lincoln soğukkanlılığını muhafaza ediyordu.
“Sizi eleştirmemeleri için, siz de kimseyi eleştirmeyin.” sözü Lincoln ‘un meşhur sözlerindendir.
Çevresindekiler, generaller hakkında kötü sözler kullandıkları zaman Lincoln: “Onları eleştirmeyiniz, aynı şartlar içinde bulunsaydık biz de onlar gibi hareket ederdik” diyordu.
Halbuki Lincoln istediği zaman her eleştiriyi yapabilirdi. Çünkü durumu buna müsaitti. Size bir olayı anlatayım:
Gettysburg savaşı 1863 yılında temmuzun ilk günlerinde cereyan ediyordu, 4 Temmuz gecesi, asi ordunun generali Lee, güneye doğru çekilmeye başladı, yağmur çok şiddetli yağıyordu her taraf su baskınına uğramıştı. Lee Potomac’a ulaştığı zaman sular taşmış, geçilmez bir nehirle karşılaştı. Düşman orduları da kendisini takip ediyordu. Lee’nin ordusu müthiş bir tuzağa düşmüştü. Fırsat mükemmeldi ve kaçırılmaması gerekiyordu. Lee’nin ordusu bir hamlede ele geçecek ve savaş sona erecekti. Lincoln General Meade’e taarruza geçmesi için emir verdi ve emrini telgrafla bildirdikten sonra bir elçi göndererek hemen harekete geçilmesini istedi.
General Meade ise aldığı emirlerin tam zıddını yaptı. Önce bir savaş meclisi toplayarak düşünmüş, taşınmış, projeler hazırlamış, Lincoln ‘un emrini yerine getirmeyerek özür dileyen telgraflar göndermiş ve Lee’ye karşı hareket etmemişti. Nihayet Potamac’un suları çekilmiş ve Lee kaçmayı başarmıştı.
Lincoln çok sinirlenmişti. “Bu ne demek. Düşman avcunun içindeydi. Onu imha için elimizi uzatmamız dahi yeterliydi. Orduyu harekete geçirmek için ne yaptıysam boşa gitti. Bu şartlarda ordunun başında kim bulunsa başarılı olurdu. Kendim bile gidip uğraşsam, Lee’nin kuvvetlerini yok ederdim.” demişti.
Lincoln bu üzüntü içinde masasının başına geçerek General Meade bir mektup yazdı.
Aziz General,
Lee’nin kaçıp kurtulmasındaki vahameti kavrayabileceğinizi hiç sanmıyorum. Lee, elimizin altında idi. Kendisine karşı hareket etmiş olsaydık son başarılarımıza ilaveten savaşı bitirmiş olurduk. Son olaylar yüzünden savaş ne zaman biteceği belli olmayan bir şekilde uzamıştır. Geçen pazartesi günü Lee’ye taarruz etmediğinize göre şimdi ona karşı nasıl hareket edebilirsiniz. Çünkü kuvvetlerinizin ancak üçte ikisini sevkedebileceksiniz. Artık önemli bir iş yapacağınıza inanmıyorum. Elinize geçen fırsatı kaçırdınız, beni de son derece üzdünüz.” General Meade bu mektubu okuduktan sonra ne yaptı zannediyorsunuz?
Meade bu mektubu okumadı. Çünkü Lincoln bu mektubu postaya vermedi ve mektup onun ölümünden sonra evrakları arasında çıktı.
Anlaşılan Lincoln bu mektubu yazdıktan sonra kalemini bırakıp odasının içinde dolaştı ve söyle düşündü:
“Burada beyaz sarayda oturup General Meade’e hücum emri vermek çok kolay. Acaba ben bu savaş sahasında bulunsaydım, ne kadar kan döküldüğünü görseydim, acı çekenlerin feryatlarını işitseydim aynı emri verir miydim? Bu mektubu göndermekle kendi hislerimi tatmin etmiş olurum. Fakat buna karşılık General Meade de kendisini haklı göstermek için her çareye başvuracak, hatta benim aleyhimde harekete geçecek birçok insanın kalbi kırılacak ve bu yüzden generalin daha ileride kazanacağı başarılardan mahrum olacağız. Belki de onu ordudan ayrılmaya mecbur edeceğiz.”
Bu yüzden Lincoln mektubu göndermedi. Kendisi acı tecrübeler sonunda eleştirinin iyi bir sonuç vermeyeceğini anlamıştı.
Başkasının değişmesini mi istiyorsunuz? Bundan daha iyi bir şey yoktur. Fakat önce kendinizi değiştirin. Bu sizin için daha kolaydır.
“Kapınızı temizlemeden komşunun damındaki karlardan şikâyet etmeyiniz.” – Konfüçyüs
Eleştiri çok tehlikeli bir kıvılcımdır. Ve bu kıvılcım bir barut fıçısından farksız olan insan gururunu infilâk ettirecek mahiyettedir.
Başkalarını eleştireceğimize onları anlamaya çalışalım. Onların yaptıkları şeyleri ne için yaptıklarını araştıralım. Bu tarz hareket insanlar arasında sempati ve hoşgörü meydana getirir. “Her şeyi bilmek, her şeyi affetmektir.”
Allah bile insanların hayatı son bulmadan, insanları yargılamıyor. Öyleyse bize ne oluyor?
Kaynak: Dale Carneige – Dost Kazanma Ve İnsanları Etkileme Sanatı
